عید نوروز
نوروز یکی از بزرگترین و قدیمیترین اعیاد ایرانیان است. در خراسان همه از بزرگ و کوچک، فقیر و غنی به وسع خود به آداب و رسوم نوروز پایبند و علاقهمند هستند. گندم و عدس را برای سبزی سر سفره هفتسین نم کرده، تخم مرغها را رنگ می کنند. خانه تکانی و نظافت منزل را انجام می دهند و لباس نو میخرند. عدهای نزدیک به لحظهی تحویل سال به اماکن متبرکه و علیالخصوص حرم مطهر امام رضا(ع) میروند. پهن کردن سفره هفتسین یکی از جذابیتهای نوروز میباشد که هر کدام نماد و ریشهای برای خود دارد. بعد از تحویل سال هم، زمان خود را صرف دید و بازدید و صلهی رحم و دلجویی از بزرگترها میکنند.
زیارت حرم مطهر و استقبال از زائران
مشهد همواره از قدیم به دلیل وجود بارگاه مطهر حضرت رضا(ع) با سیل زائران مواجه بوده است. در گذشته مرسوم بوده که مشهدی ها به استقبال کاروانیان می رفتند و به اطعام و احسان و تیمار مسافران و زوار می پرداختن. و پس از آن نیز در منازل خود پذیرایی از آنان را به عمل می آورند. مردم مشهد معتقدند که هر آنچه دارند از لطف وجود حضرت ثامن الحجج(ع) است. اهالی مشهد در زیارت حضرت آداب و رسوم خاص خود را دارند. قبل از حرکت به سمت حرم غسل نموده و یا حداقل با وضو هستند. برای تشرف به حرم خود را معطر نموده و بهترین لباس ها را می پوشند. با طمئنینه، آرامش، ذکر و دعا به سمت حرم حرکت می کنند. با دیدن گنبد و گلدسته ی حرم به نشانه ی ادب دست بر سینه گذاشته و اظهار ارادت نموده، به حضرت سلام می کنند.
عقد بالا سر حضرت
در باورهای مردم خراسان و مشهد است که بعد از مراسم بله برون و نامزدی جهت محرمیت، صیقه عقد در بالاسر حضرت جاری شده و بعد در یکی از محضرهای ازدواج به رسمیت برسد. در واقع بیشتر خانوادههای مشهدی به یُمن همسایگی و همجواری با علی بن موسی الرضا(ع)، تأکید داشتند که حتماً عقد دختر و پسر، بالای سر حضرت یعنی در حرم مقدس امام هشتم(ع) صورت بگیرد. بنابراین در روزی که ساعت بود و شگون داشت، از طرف خانوادهی داماد و عروس تعدادی از بزرگترها به حرم شرفیاب میشدند و سر راه یک جلد قرآن مجید برای عروس میگرفتند و به او هدیه میدادند. عاقد دختر و پسر را عقد میکرد و از طرف خانوادهی داماد یک پیشکش به عروس داده میشد که معمولاً انگشتر بود. در زمان عقد حاضرین با دل شکسته از مولا علی بن موسی الرضا(ع) برای عروس و داماد و سایر جوانان آرزوی سعادت میکردند. بعد از عقد، عروس و داماد به زیارت میرفتند. در پای ضریح دو رکعت نماز حاجت میخواندند و از خداوند طلب خوشبختی میکردند. امروزه هنوز این رسم قشنگ بین خانوادههای مشهدی رواج دارد و عقیده دارند با عنایت امام هشتم جوانهای آن ها خوشبخت میشوند.
پهلوانی
ورزش و انجام حرکات پهلوانی جزء فعالیتهای اصلی روزمرهی ایرانیان در دوران باستان بوده است. طبق آموزش مذهبی آن ها، پهلوانان و مردان زورخانه در نیایش خود ابتدا زیبایی بهشت را میستودند سپس قدرت بدنی و فکری خود را از خداوند خواستار میشدند. خاستگاه ورزش پهلوانی مکتب و مرام مولای عارفان و جوانمردان حضرت علی(ع) میباشد. پایه و اساس پهلوانی بر اساس آئین جوانمردی، فداکاری، امانتداری، خوش خلفی و پیروی از خُلق نیکوی پیامبر عظیمالشأن اسلام، فروتنی، دستگیری از ضعیفان و ایستادگی در برابر ظلم و بیداد استوار است.
چراغبرات
مردم خراسان و علیالخصوص مشهد معتقدند که در روزهای 12، 13 و 14 شعبان با حضور بر مزار درگذشتگان و همچنین تشرف به اماکن متبرکه، یاد اموات را گرامی داشته و با انجام حسنات و پخش خیرات، از خداوند متعال طلب بخشش برای درگذشتگان خود میکنند. بر این اساس بسیاری از ساکنان مشهد طی این ایام حداقل در یک گورستان حاضر می شوند. افراد تنها به خواندن فاتحه اکتفا نمی کنند بلکه حتما دمی چند را به همراه دیگران بر گِرد قبر که اغلب فرش شده است می نشینند و به تناسب فصل با آب و شربت، میوه یا خرما و شیرینی پذیرایی میشوند و از دیگران نیز پذیرایی میکنند. در غروب روز 13 شعبان نیز کسانی که به تازگی عزیزی را از دست دادهاند اقدام به پخت نوعی نان سنتی به نام روغن جوش- که نام دیگر آن چَلبَک و چَربک هم میباشد- کرده و آن را بین مردم تقسیم میکنند.
عزاداری مشهدی ها در سوگ اهل بیت
ارادت به آستان مقدس اهل بیت عصمت و طهارت در مردم مشهد همچون سایر ایرانیان ریشه عمیقی دارد. مراسم عزاداری در مشهد به مناسبتهای خاصی همچون تاسوعا و عاشورا، شهادت حضرت جواد(ع)، شهادت امام رضا(ع)، اربعین حسینی، ایام رحلت پیامبر اکرم(ص) و امام حسن(ع) و دهه فاطمیه رونق بیشتری دارد. در این ایام مردم جامهی سیاه بر تن نموده و شال عزا بر شانه میآویزند. مغازهها و کسبه، دکانها و محل کسب خود را سیاهپوش میکنند و پرچم سیاه و عزا بر گنبد و گلدستههای حرم برافراشته میشود. پخش نذورات در این ایام رونق بیشتری دارد. از قدیمالایام شله مشهدی در این شهر رسم بوده، مجاورینی که دارای منازل شخصی وسیع بودهاند، آنها را در اختیار هیأتهای عزاداری که از شهرهای دیگر به مشهد میآمدند قرارداده و این گونه به زائران و عزاداران خدمت میکردهاند.
شله مشهدی (غذای سنتی مردم مشهد)
شله غذایی از خانوادهی آش ها می باشد. از زمان قدیم، این غذا برای ایام محرم و ورود هیأتهای مذهبی به مشهد تدارک دیده شده بود. در حقیقت مشهدیها که میزبان هیأتهای مذهبی بودند به دلیل اینکه از تعداد دقیق میهمانان اطلاع نداشتند، نمیتوانستند غذایی مناسبتر از شله در نظر بگیرند. در اصطلاح آشپزی، این غذا پر برکت است و انعطافپذیری زیادی دارد. در خصوص آداب شلهپزی باید گفت: پختن شلهی نذری یک اتفاق خوب دسته جمعی است که از زمان پاک کردن و شستن حبوبات، تا کشیدن آن در ظرفها با صلوات همراه می شود. در مشهد، کسانی وجود دارند که برای مراسم چمبهزنی شله در شبهای عاشورا و دیگر ایام سال داوطلب می شوند و این کار را ثوابی در راه خدمت به هیأتهای عزاداری می دانند. همچنین مشهدیها اعتقاد دارند هم زدن دیگ شله، گره از کارشان باز میکند و هنگام چمبه زنی حاجات و آرزوهای خود را بیان میکنند. مراسم شلهپزی در واقع یک رسم پر طرفدار سنتی است که اغلب در شب و روز عاشورا صورت میگیرد. اما در دیگر مناسبتهای سال نیز مانند شبهای احیاء و شهادت امامان(ع) نیز رواج دارد و مردم مشهد با این سنت عجین شده اند.
شب چله یا شب یلدا
جشن شب چله یا شب یلدا یکی از قدیمیترین سنتهای ایرانیان و مردم مشهد است که در گذشته بیشتر به کشاورزان مربوط میشده است. این جشن در اول دی ماه یا شب چله بزرگ برگزار میشد و در آن سفرهای روی کرسی میانداختند و میوه، تنقلات، آجیل، آش رشته و... به میهمانان تعارف می کردند. یکی از رسوم زیبای این شب که در خانوادههای امروزی مشهد همچنان رایج است استقبال از عروس و دامادهاست. به بیانی در این شب، میوههایی مثل سیب، گلابی، خربزه، هندوانه و انگور را در طبقی گذاشته، روی آن زَر ورقی میکشیدند و توسط طبقکشها به خانهی نامزد میفرستادند. خانوادهی عروس هم ضمن دادن انعام به طبقکشها، یک قواره پارچه کت و شلواری در سینی گذاشته و برای داماد میفرستادند. شب چله، شب دورهم بودن در خانهی بزرگترهای فامیل، شب شنیدن قصههای کهن از زبان مادربزرگها و پدربزرگها، شب فال گرفتن از اشعار حافظ، شب شاهنامهخوانی و در یک کلام شب مهربانی و همدلی می باشد.