مجموعه فرهنگی تاریخی آرامگاه فردوسی
آرامگاه حكيم ا
بوالقاسم فردوسي
حکیم ابوالقاسم فردوسي در سال 329قمري در پاژ بدنيا آمد. گويند وي از نجيب زادگان توس و از طبقه‌ي دهقانان بود. فردوسي چهل ساله بود كه ادامه كار هزار بيت سروده (دقيقي توسي) را دنبال نمود. وي نظم داستان‌هاي ملي را آغاز و آن را با شصت هزار بيت به اتمام رساند. در شصت و پنج سالگي زمينه ارتباطش با سلطان محمود غزنوی فراهم آمد اما اين رابطه حسنه چند سال بيشتر دوام نيافت. سرانجام فردوسي سال‌هاي پاياني عمر خود را در بي‌نوايي بسر برد تا اينكه به سال 411 و بنا به قولي 416ق. در توس درگذشت و در باغ خود واقع در مجاورت دروازه رزان به خاک سپرده شد. برخی از مستشرقین در سفرنامه‌های خود از آرامگاه فردوسی نام می برند که گویا تا حدود یکصد سال پیش وجود داشته است. اما در اوایل قرن چهاردم شمسی جمعی از اندیشمندان که انجمن آثار ملی را تاسیس کرده بودند درصدد برآمدند آرامگاهی در شأن فردوسی ایجاد نمایند. این آرامگاه در دو مرحله ساخته شد. بناي فعلي آرامگاه با الهام از شیوه‌های معماری قبل از اسلام پس از يك سلسله تحولات با زيربناي 945 مترمربع در سال 1337 ساخته شد طبقه زیرین آرامگاه دارای دیوارنگاره‌هایی از فریدون صدیقی با مضمون هفت خان رستم و تصویری از شاهان ایران می‌باشد که به شکوه این مکان افزوده است.
آدرس: 24کیلومتری شمال شهر مشهد * تلفن: 05132663339-05132663825 * ساعت بازدید: 8صبح الی 17عصر * بهای بلیط: 250.000ریال *
آدرس پورتال: http://ferdowsitoos.razavichto.ir
موزه فردوسی
در مقابل ورودی بنای آرامگاه فردوسي بنايي دیده می‌شود که توسط مهندس هوشنگ سيحون ساخته شده و امروزه از آن به عنوان موزه فردوسی و شاهنامه بهره‌برداري مي گردد. در اين موزه اشياء رزم، تصاويري از وقایع شاهنامه، انواع شاهنامه، اشیاء و آثار کشف شده در شهر تاریخی تابران توس به نمایش درآمده است.
تابران توس
ولايت توس که از پیشینه کهن برخوردار بوده، در گذشته به منطقه‌اي ميان دو رشته كوه بينالود در جنوب و هزار مسجد در شمال اطلاق مي شده است. اين ولايت مشتمل بر چهار شهر «تابران»، «نوغا »، «رادكان» و «تروغبذ» بوده و تابران كه اكنون به توس مشهور است در قرن چهارم تا ششم شهری معتبر بوده و پس از ویرانی توسط مغولان، در اواسط قرن هفتم هجری مرمت شده و مجدد رونق گرفته تا اینکه در قرن هشتم هجری بزرگ ترین شهر منطقه محسوب می‌شده است. آنچه از تابران توس قدیم برجا مانده شامل: باروي شهر، کهندژ و ارگ توس، گبند هارونيه، بقاياي مسجدجامع تابران باغ و بناي نوساز آرامگاه فردوسي است.
حصار و كهندژ تابران توس
بارو و يا حصار توس ديوار عظيمي از خشت و گل است كه حدود 24 كيلومتري شمال شهر مشهد واقع است. حصار شهر در زمان رونق خود داراي یک فرسخ طول، 9دروازه و 106برج بوده و در حال حاضر چهار دروازه آن به نام‌های رودبار، مرو، رزان و نیشابور قابل تشخيص است. كهندژ در گذشته شامل ابنيه حكومتي، عمارت شاهي مسجد و حمام بوده که در کاوش‌های اخیر مشخص شده است.
بناي هارونيه
اين مكان تاريخي در فاصله حدود یک کیلومتر از آرامگاه حكيم ابوالقاسم فردوسي قرار گرفته و احتمالا خانقاه و يا مقبره‌اي است كه در قرن هشتم هجري بر روي بناهاي كهن شهر تابران بنيان گرفته است. از این بنا در کتاب‌ها و سفرنامه‌ها با عناوین مسجد، نقاره خانه آرامگاه و خانقاه غُز نام برده اند و از اوایل پهلوی به هارونیه معروف شده است. هارونیه تا اوایل قرن 14خورشیدی نیمه ویران و توسط انجمن آثار ملی و میراث فرهنگی مرمت شده است. در كنار اين بنا سنگ يادبود هزاره امام محمد غزالي از عرفاي قرن پنجم و ششم هجري ديده مي شود.
آدرس: یک کیلومتری آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی * ساعت بازدید: 8صبح الی 17عصر * بهای بلیط: 200.000ریال
بقاياي مسجد تابران توس
در جريان كاوش‌هاي باستان‌شناسي در 150متري جنوب غربي هارونيه، یکی از قديمي‌ترين مساجد خراسان کشف شد. بقاياي اين مسجد با طول 94 و عرض 25متر به سبك شبستاني ستون دار اوليه (خراساني) ساخته شده و احتمالاً متعلق به واسط سده پنجم هجري است و بخشی از آن در سمت جنوب شرقی در دوران ایلخانی تبدیل به مدرسه شده است. امروزه اين مكان به صورت يك سايت موزه باستان‌شناسي مورد بازديد باستان‌شناسان و علاقمندان قرار مي‌‌گيرد.
روستای پاژ
(پاژ) نام زادگاه حكيم ابوالقاسم فردوسي است که در نزدیکی تقاطع جاده كارده به كلات نادري و حدود 12كيلومتري شمال آرامگاه مشهد قرار دارد. در ميانه‌ي روستاي (پاژ) بقایای قلعه‌ای قدیمی و در 700متري شمال غرب آن تپه باستاني به چشم مي‌خورد كه به آثار و بقاياي (پاژ) قديم معروف مي‌باشد و مويد تداوم مدنيت اين منطقه در سده‌هاي اوليه بعد از اسلام تا قرن نهم و دهم هجري است. کاوش‌های اخیر در قلعه میانی پاژ و نتایج حاصله از تحقیقات به این امر صحه گذاشته است.
مجموعه فرهنگی تاریخی آرامگاه نادر شاه افشار
آرامگاه نادر شاه افشار
نادرشاه افشار در زمان خود با رشادت و پایمردی ایران را از انحطاط صفویان و تسلط افغان‌ها نجات بخشید. اما به خاطر تندخویی‌هایی که در آخر عمر دچار شده بود در سال 1160ق. به دست محافظان خود کشته شد. بنای کنونی آرامگاه نادر در سال 1335هجری شمسی با طرحی از مهندس هوشنگ سیحون با الهام از اقامتگاه‌های عشایری همانند یک چادر گسترده ساخته شد. مجموعه معماری باغ آرامگاه مشتمل بر آرامگاه، تالار موزه، ایوان‌ها، راهروها، تالار پذیرایی، باغ و جوی‌های سنگی و آب نماهای زیبا است. مجسمه مفرغی نادر سوار بر اسب، با طراحی استاد ابوالحسن صدیقی، هنرمند معاصـر ایرانی ساخته شده که ریخته‌گری آن در ایتالیا انجام شده و هم اکنون متصل به آرامگاه است. در مجاورت آرامگاه نادر دو تالار ساخته شده که به عنوان موزه کاربرد دارند.
آدرس: چهار راه شهدا تلفن: 05132224888 * ساعت بازدید: 8صبح الی 17عصر * بهای بلیط: 250.000ریال
موزه نادری
در یکی از تالارهای موزه نادري اشياء رزم اعم از كمان‌ها، تپانچه‌ها تفنگ هاي چخماقي و باروت دان‌ها، لوله‌ها و گلوله‌های توپ در دوره‌هاي مختلف تاريخي بويژه دوره افشاريه به نمايش درآمد است. در تالار دوم موزه تابلوهايي از تصاوير نادرشاه به همراه اطلاعات دوران حكمراني وي جهت آشنايي بازديدكنندگان به تماشا گذارده شده است.
نگارخانه نادری
یکی دیگر از فضاهای فرهنگی مجموعه باغ آرامگاه نادری نگارخانه است. این بنا شامل یک تالار وسیع و اطاق‌های جانبی دیگر است. تالار نگارخانه مکان مناسبی جهت نمایشگاه و موزه موردی و فصلی است. این بنا از نظر معماری با دیگر فضاهای محوطه هماهنگی دارد.
موزه بزرگ خراسان
موزه بزرگ خراسان با زير بنايي نزديك به 18000مترمربع در مجموعه فرهنگي تفريحي كوهسنگي واقع شده است. ساختمان اين موزه در 12طبقه ساخته شده است و در بهمن ماه سال 1393ش. همزمان با جشن‌های دهه‌ی فجر افتتاح شد. اين موزه داراي گنجينه يا مخزن اشياء، تالارهاي تخصصي نمايش اشياء تاريخي و مردم‌شناسي، بخش امور اداري، کتابخانه، آزمایشگاه و کارگاه مرمت اشیاء تاریخی می‌باشد. طرح کلی بنا از عمارت خورشید در کلات نادری الهام گرفته و این طرح در قامت یکی از بزرگ ترین موزه‌های خاورمیانه تحقق یافته است. تصاویر بیشتر
آدرس: بوستان کوهسنگی * تلفن: 05137269502 * ساعت بازدید: 8صبح الی 17عصر * بهای بلیط: 250.000ریال * آدرس پورتال: http://khgm.razavichto.ir/
مجموعه تارِيخی مصلی مشهد
اين بنا در قسمت شرقي شهر مشهد در حاشيه بلوار مصلي واقع شده و تاريخ بنای آن 1087ق. است. ساختمان این بنا مشتمل بریک ایوان و دو رواق در طرفین ایوان می‌باشد. با توجه به بقایای تزئینات در این بنا می‌توان گفت که تمامی رویه آن با کاشی مزین بوده است. مجموعه مصلی هم اکنون به عنوان مرکز آفرینش و پژِوهش هنرهای سنتی شماره 2 مشهد در قالب 6 کارگاه هنری مورد استفاده قرار گرفته است و هنرمندان این مجموعه به تولید آثار فاخر هنری می‌پردازند و همچنین کلاس‌های آموزشی صنایع دستی در این مجموعه دایر است و همه روزه نماز ظهر و عصر در محل ایوان اصلی این مجموعه اقامه می شود.
آدرس: خیابان مصلی
خانه ملك
اين بنا که سکونتگاه خانوادگی حاج حسین آقا ملک بوده در خيابان امام خميني مشهد واقع شده و يكي از نمونه خانه‌هاي زيباي بر جا مانده از دوران انتقال معماری از سنتی به مدرن و از جمله آثار اواخر عصر قاجاريه و اوایل پهلوی و نماد هنر معماری و آجرکاری آن دوران محسوب مي شود. بناي مزبور در گذشته بسيار وسيع‌تر بوده اما اكنون تنها بخش بيروني آن بر جاي مانده كه شامل دو طبقه است. طبقه بالايي داراي سقف چوبی و منبت‌كاري شده و شومينه گچبري زيبايي است. این بنا امروزه مركز آفرينش و پژوهش هنرهاي سنتي و صنايع دستي شماره 1 مشهد مي‌باشد که هنرمندان در 10 کارگاه دایر در این مجموعه به تولید آثار فاخر مشغول می باشند. همچنین کلاس های آموزشی صنایع دستی نیز در این مکان دایر می‌باشد.
آدرس: مشهد، بلوار امام خمینی، بین امام خمینی31 و 33، روبروی سه راه دارایی * آدرس پورتال: malekhouse.razavichto.ir
چهار طاقي بازه هور
این بنای سنگی متعلق به دوره (ساسانی) در فاصله تقریبی 65کیلومتری جنوب شهر مشهد و در مجاورت روستای رباط سفید در کنار جاده قدیم مشهد-تربت حیدریه برکنار دره‌ای معروف به بازه هور به معنی ذره خورشید واقع شده است. بنای بازه هور دارای سه ورودی و یک گنبد مرتفع است. برخی از این بنا به عنوان آتشکده نام برده‌اند در حالی که به اعتقاد پژوهشگران آنچه اکنون بر جای مانده هسته مرکزی یک مجموعه معماری با کاربری حفاظت از راه در مقابل راهزنان است. این بنا به لحاظ کاربری شیوه‌های معماری ایرانی و برخورداری در شکل‌گیری گنبد حائز اهمیت است.
آدرس: 65 کیلومتری جنوب شهر مشهد و در مجاورت روستای رباط سفید در کنار جاده قدیم مشهد- تربت حیدریه
گنبد سبز
بناي تاريخي گنبد سبز در خيابان آخوند خراسانی و در وسط ميداني به همان نام واقع شده است. وجه تسميه بنا، گنبد مزين به كاشيكاري فيروزه اي متمايل به سبز آن می باشد. پلان گنبد سبز 8ضلعي و داراي 4ايوان متقارن است. علاوه بر ايوان‌ها و طاق نماها، كاشيكاري زيباي آن به بقعه جلوه‌اي خاص بخشيده است. گنبد سبز، آرامگاه منسوب به «محمد مومن» عارف می باشد كه احتمالاً در سال 1036ق. ساخته شده و در سال‌هاي 1055 و 1058ق. تكميل و تزئين شده است.
آدرس: خیابان آخوند خراسانی- میدان آخوند خراسانی
مقبره پير پالان دوز
اين مقبره متعلق به محمد عارف عباسي، از عرفاي قرن دهم هجري است و در شمال شرقي مجموعه حرم مقدس حضرت رضا(ع) قرار دارد. بناي مزبور چهار ضلعي بوده و داراي گنبد پيازي شكل و ايوان آجري زيبايي است. در داخل بقعه نگاره‌ها و بقاياي نقاشي‌هايي ازدوران صفويه وجود دارد. بنا با كاشي‌هاي ساده فيروزه‌اي رنگ تزئين شده است. تاريخ ساخت بنا مربوط به سال 985هجري قمري مي باشد. در سال‌های اخیر نیز فضاهای جانبی و رواق‌هایی به بنای مرکزی افزوده شده است.
آدرس: شمال شرقي مجموعه حرم مقدس حضرت رضا(ع)
مصلي طرق
اين بنا در جنوب شرقي مشهد و در مجاورت روستاي طرق واقع شده است. مصلي طرق مشتمل بر يك ايوان بلند مركزي، ايوانچه‌هايي در طرفين، محراب و اتاق‌هائی در انتها بنا است. تزئينات اين بنا منحصر به كتيبه خط ثلث، قاب‌ها و كاربندي‌هاي گچي بر سقف ايوان مي‌باشد اين بنا تاريخي در سال 837ق. بنيان گرفته است.
آدرس: جنوب شرقی شهر مشهد و در جاورت روستای طرق
رباط طرق
اين رباط در ابتداي جاده قدیم مشهد نيشابور قرار دارد و شامل دو كاروانسرا متعلق به عهد صفويه و قاجار مي‌باشد اهميت اين رباط از آن جهت است كه به عنوان آخرین منزل در راه نیشابور به مشهد قرار داشته و محل وداع و استقبال محسوب مي‌شده است امروزه به همت اداره‌کل میراث فرهنگی از این بنا در راستای استقبال از زائران پیاده حرم امام رضا(ع) استفاده می‌شود. کاروانسرای طرق تا چند سال پیش نیمه ویران بود که به همت معماران میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان مرمت شده است.
آدرس: ابتدای جاده قدیم مشهد نیشابور
موزه مردم شناسی رباط ویرانی
این رباط برکنار راه کوهستانی نیشابور به توس و در روستای ویرانی حدود 5کیلومتری مشهد واقع شده است. این بنا از نوع رباط های سرپوشیده و فاقد حیاط مرکزی می‌باشد که به همت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به یکی از مکان‌های فرهنگی، گردشگری شهرستان مشهد تغییر کاربری داده است. رباط ویرانی بنایی متعلق به قرن نهم هجری بوده که تا سال‌های اخیر نیمه ویران بوده و اخیرا میراث فرهنگی اقدام به مرمت آن کرده است.
آدرس: 5 کیلومتری مشهد - جاده شاندیز - روستای ویرانی * ساعت بازدید: 8صبح الی 17عصر * بهای بلیط: 200.000ریال
آرامگاه خواجه ربيع
بقعه خواجه ربیع در انتهای خیابان خواجه ربیع و در میان باغی بزرگ و باصفا واقع شده که متعلق به دوره صفوی است. «ربیع بین خثیم» از بزرگان صدر اسلام به شمار می آمد که در آغاز خلافت حضرت علی(ع) والی قزوین بوده است. سال درگذشت او را 16 تا 36هجری قمری نوشته اند. بنای این بقعه به درخواست شیخ بهایی دانشمند نامدار ایرانی و به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده است. این بنا شامل بقعه‌ای هشت ضلعی با چهار ایوان بزرگ در وسط اضلاع چارگانه اصلی و چهار ایوان کوچک تر در چهار گوشه بناست. درون بقعه دو کتیبه به خط علیرضا عباسی وجود دارد و با نقاشی‌های زیبای برجسته اسلیمی‌ها زینت یافته و نمای بیرونی بنا با کاشی‌های معرق و چند رنگ تزئین شده است. امروزه باغ این آرامگاه به عنوان یکی از قبرستان‌های شهر مشهد مورد استفاده قرار می گیرد.
آدرس: انتهای خیابان خواجه ربیع